Milli takımda oynama uygunluğu, bir sporcunun vatandaşı olduğu ülkenin milli takımı ile resmi müsabaka, turnuva veya şampiyonalara katılabilmesini; yani o ülkenin milli takımında oynayabilme hakkına sahip olmasını ifade eder. Genel ve evrensel kural olarak, milli takımda oynama uygunluğu hususunda ilk koşul vatandaşlık olmakla birlikte, bazen sadece o ülkenin vatandaşı olmak o ülke milli takımında oynamak için tek başına yeterli olamayabilir.
Ayrıca bir sporcu aynı anda birden fazla ülkenin vatandaşlığına sahip olabileceği gibi; vatandaşı olduğu ülke milli takımında yer almış bir sporcu, sonradan başka bir ülkenin vatandaşlığını kazanmış ve o ülke milli takımında da oynamak isteyebilir. İşte bu gibi durumlarda sporcunun hangi ülke milli takımında oynama uygunluğuna sahip olacağının belirlenmesi gerekir.
Milli takımda oynama uygunluğu, her bir spor dalı özelinde o sporu uluslararası alanda düzenleyen en üst uluslararası konfederasyon tarafından konulan kural ve düzenlemeler çerçevesinde ve bu konfederasyon tarafından belirlenmektedir. İlgili konfederasyon, hem sporcuların hangi milli ülkenin milli takımında oynama uygunluğuna sahip olduğuna, hem de olası bir milli takım değiştirme talebinin hangi koşullarda kabul edilebileceğine karar vermektedir.
Bu doğrultuda, bir sporcunun milli takımda oynama uygunluğu hususu değerlendirirken, öncelikle sporcunun hangi spor dalında faaliyet gösterdiğine bakılarak, o sporun uluslararası alandaki en üst kuruluşunun kural ve düzenlemelerine göre hareket edilmesi gerekmektedir.
Bu bilgiler ışığında, profesyonel bir basketbol oyuncusunun hangi ülke milli takımında oynama uygunluğuna sahip olabileceğinin belirlenmesi için dayanak düzenlemeler, Uluslararası Basketbol Federasyonu’nun (Fédération Internationale de Basketball – FIBA) kural ve düzenlemeleri olacaktır.
Basketbolcuların milli takımda oynama uygunluğu, Uluslararası Basketbol Federasyonu’nun (FIBA) FIBA İç Talimatı – Oyuncular ve Görevliler – Kitap 3’de (FIBA Internal Regulations - Players and Officials - Book 3) düzenlenmiştir.
Genel Kural:
FIBA kurallarına göre, milli takımda oynama uygunluğunun ilk ve temel şartı vatandaşlıktır. Yani bir basketbolcunun bir ülkenin milli takımında oynayabilmesi için, o ülkenin vatandaşı olması bir zorunluluktur. Basketbolcular sadece vatandaşı olduğu ülkenin milli takımında oynayabilir. Bu noktada vatandaşlığın doğumla veya sonradan kazanılmış olmasının bir önemi bulunmamaktadır.
İlgili madde şu şekildedir:
14. National Teams
In order to play for the national team of a country, a player must hold the legal nationality of that country and have fulfilled also the conditions of eligibility and national status according to the Internal Regulations.
14. Milli Takımlar
Bir ülkenin milli takımında oynayabilmek için, bir oyuncunun o ülkenin yasal vatandaşlığına sahip olması ve İç Talimatta belirtilen uygunluk ve ulusal statü koşullarını da yerine getirmiş olması gerekir.
Dolayısıyla, bir ülkenin vatandaşlığına sahip bir basketbolcu, FIBA İç Talimatı’ndaki diğer uygunluk koşullarını da yerine getirmiş olması kaydıyla, o ülkenin milli takımında oynama uygunluğuna sahiptir.
Birden Fazla Ülke Vatandaşlığına Sahip Basketbolcular:
Bununla beraber, bir basketbolcu, aynı anda iki veya daha fazla ülkenin vatandaşlığına da sahip olabilir. Böyle bir durumda kural olarak hangi ülke milli takımını seçeceğine basketbolcunun kendisi karar verecektir. Bu genel kural, Madde 15’in birinci cümlesinde şu şekilde ifade edilmiştir:
“15. Any player with two (2) legal nationalities or more, by birth or by naturalisation, may choose at any age the national team for which the player wishes to play. Any such choice must be made in a written declaration to FIBA.
15. Doğum veya vatandaşlığa geçme yoluyla iki (2) veya daha fazla yasal uyruğa sahip herhangi bir oyuncu, herhangi bir yaşta oynamak istediği milli takımı seçebilir. Bu tür bir seçim, FIBA'ya yazılı bir beyanla yapılmalıdır.”
Ancak çifte vatandaş bir oyuncu, 18 yaşını geçtikten sonra vatandaşı olduğu ülkelerden birisinin milli takımından davet alırsa, bu durumda oynamak istediği milli takımı seçmek zorundadır. Eğer kendisine çağrı yapan ülke milli takımında oynamayı reddederse, artık sadece vatandaşı olduğu diğer ülkenin milli takımında oynayabilir. Bu husus, İç Talimat madde 16’da şu şekilde düzenlenmiştir:
16. However, if a player having two (2) or more nationalities is summoned by a National Member Federation after reaching the age of eighteen (18), the player is obliged to choose for which national team the player wishes to play. If the player has declined the summons, the player may choose only the national team of the other country/one of the other countries, unless the player declares, in writing, within fifteen (15) days of receiving the summons that the player has chosen the country that summoned the player first. [Note: for an exception see article 3-22].
16. Ancak, iki (2) veya daha fazla uyruğa sahip bir oyuncu on sekiz (18) yaşına ulaştıktan sonra bir Ulusal Üye Federasyon tarafından (milli takım için) davet edilirse, oyuncu hangi milli takımda oynamak istediğini seçmek zorundadır. Oyuncu daveti reddettiyse, oyuncu daveti aldıktan sonraki on beş (15) gün içinde yazılı olarak kendisini ilk davet eden ülkeyi seçtiğini beyan etmediği sürece, yalnızca diğer ülkenin/diğer ülkelerden birinin milli takımını seçebilir. [Not: İstisna için 3-22. maddeye bakın].
Görüldüğü üzere, çifte vatandaş olan basketbolcular, dilediği zaman vatandaşı olduğu ülkelerden birinin milli takımını seçmekte ve o ülke milli takımında oynamakta özgürdür. Bununla beraber, 18 yaşın üzerindeki çifte vatandaş bir basketbolcuya, vatandaşı olduğu ülke federasyonlarından birisinden davet gelirse, bu basketbolcu artık bu davetten itibaren 15 gün içinde bir seçim yapmak zorundadır. Ya 15 gün içinde bu daveti kabul edecek ve o ülkenin milli takımında oynayacaktır; ya da bu daveti kabul etmeyecek ve artık sadece vatandaşı olduğu diğer ülke/ülkelerin milli takımında oynayabilme uygunluğuna sahip olacaktır.
Böyle bir durumda, kendisine yapılan daveti 15 gün içinde kabul eden basketbolcu, kural olarak vatandaşı olduğu diğer ülke/ülkelerin milli takımında oynama uygunluğunu kaybeder. Benzer şekilde kendisine yapılan daveti 15 gün içinde reddeden basketbolcu, kural olarak kendisine bu daveti yapan ülkenin milli takımında oynama uygunluğunu kaybeder.
Çifte vatandaş olan bir oyuncu, kendisine yapılan davet üzerine yapacağı milli takım seçimini mutlaka FIBA’ya yazılı bildirimle yapmak zorunda değildir. İç Talimat madde 17’ye göre, oyuncunun bir ülke milli takımında oynamış olması (zımnen) bu seçimi yaptığı anlamına gelir:
17. Any player who has played (i.e. appeared on the Final Team Delegation Roster) in a main official competition of FIBA (including a FIBA 3x3 Competition) for a national team for which the player is eligible is considered as having chosen the national team of that country.
17. Oynama uygunluğuna sahip olduğu bir milli takım ile FIBA'nın resmi ana müsabakalarından birinde (FIBA 3x3 Müsabakaları dahil) oynayan (yani Final Takım Delegasyon Kadrosunda yer alan) bir oyuncu, o ülkenin milli takımını seçmiş sayılır.
Milli Takım Değişikliği Yapılabilecek İstisnai Haller:
Birden fazla ülke vatandaşlığına sahip olan bir basketbolcu, yukarıdaki esaslar çerçevesinde bir ülke milli takımını seçmiş ise, (o ülkeden gelen daveti kabul etmiş veya o ülke milli takımında oynamış) kural olarak artık bir başka ülke milli takımında oynaması yasaktır. Bununla beraber, FIBA İç Talimatı Madde uyarınca, istisnai durumlarda ve belirli koşulların gerçekleşmesi halinde milli takım değiştirmek mümkündür:
18. Choices made under articles 3-15, 3-16 and 3-17 are irrevocable, with the exception of cases provided for under articles 3-21, 3-22, and 3-32
18. 3-15, 3-16 ve 3-17. maddeler uyarınca yapılan tercihler, 3-21, 3-22 ve 3-32. maddeler uyarınca öngörülen durumlar hariç olmak üzere geri alınamaz.
Bu istisnai durumlar şu şekildedir:
A) Bir basketbolcu 17 yaşından önce bir ülkenin milli takımında oynamışsa, bir başka ülke milli takımında ancak o iki ülke federasyonunun anlaşması halinde oynayabilir. Böyle bir anlaşma olamıyorsa (örneğin ilk oynadığı ülke federasyonu izin vermiyorsa) kararı FIBA Genel Sekreteri verecektir. Talimat düzenlemesi şu şekildedir:
21. A player who has played (see article 3-17) for a national team in a main official competition of FIBA (see article 2-3) only before reaching his or her seventeenth (17th) birthday may play for a national team of another country if both National Member Federations agree; in the absence of an agreement the Secretary General decides.
Onyedinci (17) yaş gününe ulaşmadan önce FIBA'nın ana resmi müsabakasında (bkz. madde 3-17) bir milli takımda oynayan (bkz. madde 2-3) bir oyuncu, her iki Ulusal Üye Federasyonu da kabul ederse başka bir ülkenin milli takımında oynayabilir; bir anlaşmanın olmaması halinde Genel Sekreter karar verir.
B) Bir oyuncu 17 yaşından sonra bir ülkenin milli takımında oynamışsa, kural olarak artık milli takım değiştiremez. Ama FIBA, yapılacak milli takım değişikliğinin basketbolun menfaatine olduğu görüşünde olursa, buna izin verebilir. FIBA’nın bu kararı verirken hangi hususları göz önüne alacağı 22. Maddede şu şekilde belirtilmiştir:
22. A player who has played (see article 3-17) for a national team in a main official competition of FIBA (see article 2-3) after having reached his or her seventeenth (17th) birthday may not play for a national team of another country. However, in exceptional circumstances the Secretary General may authorise such a player to play for the national team of another country if the change is in the best interest of basketball. In case the Secretary General decides, in his sole discretion, to examine such application, he shall consider the totality of the circumstances, including, inter alia, the following:
a) the impact of the change in the development of basketball in the countries or territories involved;
b) the level of basketball in the countries involved, such as their world and continental ranking and recent results;
c) the potential effect of the change in the competitive balance of FIBA Official Competitions; and
d) the circumstances of the participation of the Player with the previous National Team.
(…)
22. Onyedinci (17.) yaşını doldurduktan sonra FIBA'nın ana resmi müsabakasında (bkz. madde 2-3) bir milli takımda oynayan (bkz. madde 3-17) bir oyuncu, başka bir ülkenin milli takımında oynayamaz. Ancak, istisnai durumlarda Genel Sekreter, değişiklik basketbolun menfaatine ise, böyle bir oyuncunun başka bir ülkenin milli takımında oynamasına izin verebilir. Genel Sekreter, kendi takdirine bağlı olarak, böyle bir başvuruyu incelemeye karar verirse, aşağıdakiler de dahil olmak üzere, tüm koşulları göz önünde bulunduracaktır:
a) basketbolun gelişimindeki değişimin ilgili ülkelerdeki veya bölgelerdeki etkisi;
b) dünya ve kıta sıralamaları ve son zamanlardaki müsabaka sonuçları gibi, ilgili ülkelerdeki basketbol seviyesi,
c) milli takım değişiminin FIBA Resmi Turnuvalarındaki rekabet dengesine potansiyel etkisi;
ve
d) Oyuncunun önceki Milli Takım ile katılımının (oynamasının) şartları.
(…)
C) Milli takım değişikliği yapılabilecek üçüncü hal de, olağanüstü (marjinal) durumlardır. Yukarıdaki iki istisna kapsamına girmeyen olağanüstü durumlarda, milli takım değişikliğine karar verme yetkisi tamamen FIBA’ya aittir. Bu durumlara örnek olarak, mülteci sporcuların veya vatansız kalmış sporcuların durumları verilebilir.
32. Decisions on marginal cases are the responsibility of the Secretary General.
The same shall apply with respect to refugees enjoying asylum rights and displaced persons (UN Conventions).
In certain cases, FIBA nationality may be granted to a player.
(…)
32. Marjinal vakalarla ilgili kararlar Genel Sekreterin sorumluluğundadır.
Aynı durum, sığınma haklarından yararlanan mülteciler ve yerinden edilmiş kişiler (BM Sözleşmeleri) için de geçerlidir.
Belirli durumlarda, bir oyuncuya FIBA vatandaşlığı verilebilir.
İlk Kez Lisans Çıkartacak Olan veya Uluslararası Transferine İzin Verilen Çifte Vatandaşlarla İlgili İstisna
18 yaş altı oyuncular genç oyuncu (Young Player) olarak nitelendirilir ve kural olarak uluslararası transferleri yasaktır. FIBA ancak belli koşullarda buna izin vermektedir. FIBA İç Kuralları madde 73 bir ülkede ilk kez lisans çıkartacak genç oyuncuları, madde 74 – 89 arası ise daha önce bir ülkede lisans aldığı halde başka bir ülkede lisans çıkartacak (transfer olacak) oyuncuları düzenlemektedir.
Bu statüdeki genç oyuncuların milli takımda oynama uygunluğu ve milli takım değiştirme koşulları FIBA tarafından istisnai düzenlemelere tabi tutulmuştur. Buna göre, bu statüdeki oyuncular, kural olarak 23 yaşına kadar ilk geldikleri ülke (ya da vatandaşı oldukları ülke) milli takımı dışında başka bir ülke milli takımında oynayamazlar. Örneğin:
A ülkesi vatandaşı bir sporcu ilk lisansını B ülkesindeki bir takımdan almış ise, 23 yaşına kadar A ülkesinin milli takımından başka bir ülke milli takımını seçemez ve oynayamaz.
Benzer şekilde ilk lisansını A ülkesindeki bir takım adına çıkartıp sonra FIBA’nın izniyle B ülkesindeki bir takımdan lisans çıkartan (B ülkesi takımına transfer olan) bir sporcu, 23 yaşına kadar A ülkesinin milli takımından başka bir ülke milli takımını seçemez ve oynayamaz.
İlgili madde şu şekildedir:
19.a) A player who has transferred as a young player according to articles 3-74 or 3- 76 may not choose to play for the national team of any country other than the country from which the player transferred, until the player has reached the age of twenty-three (23). This article also applies mutatis mutandis to a young player who was first registered according to article 3-73, who may not choose to play for the national team of any country other than the country from which he/she is originally from until the player has reached the age of twenty-three (23).
19.a) 3-74 veya 3-76. maddelere göre genç oyuncu olarak transfer olan bir oyuncu, yirmi üç yaşına (23) ulaşana kadar, transfer edildiği ülke dışındaki herhangi bir ülkenin milli takımında oynamayı seçemez. Bu madde, 3-73. maddeye göre ilk kez tescil yaptıran ve yirmi üç yaşına (23) ulaşana kadar, aslen geldiği ülke dışındaki herhangi bir ülkenin milli takımında oynamayı seçemeyen genç bir oyuncu için de durumun icabına göre geçerlidir.
Ancak bu genel kuralın da istisnası mevcut olup, FIBA özellikle madde 19.b’deki koşulların varlığı halinde (bu koşullar sınırlı sayıda değildir) bu statüdeki oyuncuların da başka ülke milli takımında oynamasına izin verebilir:
19.b) The Secretary General may, in his sole discretion, partially or entirely lift the restrictions of 3-19.a in exceptional circumstances, which may include, without limitation, the following:
i. The player already played (see article 3-17) for the national team of another country than the one from which the player initially transferred.
ii. The player had two (2) or more nationalities (and was in possession of the relevant passports) at the time of the initial transfer.
iii. The player is not eligible to play for the national team of the country from which the player initially transferred.
19.b) Genel Sekreter, kendi takdirine bağlı olarak, istisnai durumlarda 3-19.a'daki kısıtlamaları kısmen veya tamamen kaldırabilir; bu, aşağıdakileri içerebilir ancak bunlarla sınırlı değildir:
i. Oyuncunun, başlangıçta transfer olduğu ülkenin dışında başka bir ülkenin milli takımında oynamış olması (bkz. madde 3-17).
ii. Oyuncunun, ilk transfer sırasında iki (2) veya daha fazla vatandaşlığa (ve ilgili pasaportlara) sahip olması
iii. Oyuncunun, başlangıçta transfer olduğu ülkenin milli takımında oynama uygunluğuna sahip olmaması
Netice olarak; milli takımda oynama uygunluğu hususunda her bir spor dalının uluslararası alandaki en üst kuruluşu olan konfederasyonlar, o spor dalının ihtiyaç, özellik ve niteliklerine göre düzenlemeler yapmıştır. Bu düzenlemeler her bir spor dalı özelinde birbirinden farklılık gösterebilir. Bu nedenle, bir sporcunun milli takımda oynama uygunluğu ve milli takım değiştirmesi gibi hususlarda mutlaka o spor dalının uluslararası anlamdaki en üst kuruluşu olan konfederasyonun kural ve düzenlemelerine bakılmalıdır.
FIBA’nın ilgili düzenlemesine aşağıdaki linkten ulaşılabilir:
Av. Levent Polat
